طالقانی و آزادیهای سیاسی و اجتماعی

اندیشۀ سیاسی طالقانی تلفیقی آشکار از آراء مودودی و ندوی با نظریۀ سیاسی سنتی شیعی و دیدگاه اعتدالی علامۀ نایینی است. اما وجوه این تلفیق در مبانی چندان با یکدیگر سازگار نیستند. شاید یکی از علل وجود تناقضات غیر قابل حل در دیدگاه طالقانی نسبت به مقولۀ آزادیهای سیاسی و اجتماعی که به برخی از آنها در این نوشتار اشاره شده است، علاوه بر ضرورتها و واقعیات اجتناب¬ناپذیر، ناشی از همین تلفیق میان عناصر ناسازگار باشد. مجموعۀ عوامل و مبانی متعارض مذکور موجب شده است در برخی موارد طالقانی تقریباً تمامی حقوق و آزادیهای سیاسی، مدنی و اجتماعی مصرح در اعلامیۀ حقوق بشر از قبیل آزادی بیان، عقیده، آزادی انجمن و سازمان پیوندی و آزادی مشارکت در ادارۀ امور جامعه را برای پیروان مکتب مارکسیسم به رسمیت بشناسد و در مواردی دیگر پیروان ادیان و اهل ذمه را از بسیاری از حقوق و آزادیها محروم بداند. تناقضاتی از این دست در اندیشۀ سیاسی طالقانی نسبت به مقولۀ آزادی قابل حل نیست. این تناقضات به روشنی حاکی از این حقیقت است که به هر دلیل از جمله عدم طرح آزادی به عنوان یک مسأله(problem) در فضای گفتمان انقلابی و معطوف به مبارزات ضد استعماری- ضد استبدادی که او در آن به سر می¬برده، چندان تدقیقی در مبانی فلسفی و حقوقی آزادی روا نداشته است.